Pirinç fiyatları neden yükseliyor ve bu kimleri etkiliyor?
Pirinç fiyatları, siyasi ve iklimsel faktörler nedeniyle 12 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Bu durum, gıda güvenliği ve enflasyon üzerindeki etkileriyle birlikte, özellikle gelişmekte olan ülkeler için büyük bir sorun oluşturuyor.
Pirinç, dünyanın en çok tüketilen tahıllarından biridir. Ancak son zamanlarda, pirinç fiyatları, küresel arzda yaşanan bazı şoklar nedeniyle artış gösterdi. Bu durum, hem üreticileri hem de tüketicileri etkileyen bir dizi ekonomik ve sosyal sorunu beraberinde getirdi.
Pirinç fiyat endeksi 12 yılın zirvesinde
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), pirinç fiyatlarını izlemek için bir endeks kullanmaktadır. Bu endeks, dünyanın farklı bölgelerinden gelen pirinç çeşitlerinin fiyatlarını ağırlıklı olarak hesaplamaktadır. FAO’nun verilerine göre, pirinç fiyat endeksi Temmuz ayında Haziran ayına göre %2,8 artarak 270 puan seviyesine ulaştı. Bu seviye, 2008 yılında yaşanan küresel gıda krizinden bu yana görülen en yüksek seviyedir.
Pirinç fiyatlarındaki bu artışın arkasında birkaç faktör yatmaktadır. Bunlardan ilki, Hindistan’ın pirinç ihracatına getirdiği kısıtlamalardır. Hindistan, dünyanın en büyük pirinç ihracatçısıdır ve 2020 yılında yaklaşık 16 milyon ton pirinç ihraç etmiştir. Ancak Hindistan hükümeti, Covid-19 salgını nedeniyle yurt içi talebi karşılamak ve stokları korumak amacıyla 2021 yılında pirinç ihracatına sınırlamalar getirmeye başladı. Bu karar, küresel pirinç piyasasında arz daralmasına ve fiyatların yükselmesine yol açtı.
Bir diğer faktör ise Ukrayna’da yaşanan siyasi gerilimlerdir. Ukrayna, dünyanın önemli bir tahıl üretici ve ihracatçısıdır. Ancak Rusya ile arasındaki çatışma, Karadeniz girişimini bozdu. Karadeniz girişimi, Ukrayna’nın tahıl ihracatının yaklaşık %80’ini oluşturan bir deniz taşımacılığı anlaşmasıdır.
Bu anlaşma sayesinde Ukrayna, Karadeniz’deki limanlardan Doğu Afrika, Orta Doğu ve Asya’ya tahıl gönderebilmektedir. Ancak Rusya’nın Ukrayna sınırına asker yığması ve Karadeniz’deki askeri varlığını artırması, bu ticaret rotasını tehlikeye attı. Bu durum da Ukrayna’dan yapılan tahıl ihracatında azalmaya ve küresel tahıl fiyatlarında artışa neden oldu.
Bunun yükünü düşük gelirli ekonomiler çekecek
Bu şokların küresel gıda enflasyonunu yukarı çekip çekmemesi şokların kalıcılığına bağlı. Gıda enflasyonu düşene kadar Hindistan’ın pirinç ihracat yasağının tersine çevrilmesi pek mümkün görünmüyor. Üstelik Hindistan’da, ülkedeki çok sayıda düşük gelirli hane halkı ve onların seçmenlerdeki sesleri göz önüne alındığında, yüksek gıda fiyatları önemli bir siyasi anlaşmazlık noktasıdır.
2024’ün ilk yarısında yapılacak ulusal seçimlerle birlikte federal hükümetin yurt içi fiyat baskıları yerine küresel arz kaygılarına öncelik vermesi pek mümkün görünmüyor.
Benzer şekilde Ukrayna’daki savaşın şiddetlenmesiyle birlikte Rusya’nın da yakın zamanda müzakere masasına dönmesi beklenmiyor. Bu nedenle Ukrayna’dan yapılan gıda ihracatı, anlaşmanın bozulmasından önceki seviyelere geri dönmeyecek. Savaşan taraflar bir barış anlaşması imzalamadıkça ya da en azından Karadeniz girişimini orijinal haliyle canlandırmadıkça veya yeni bir girişim oluşturmadıkça bu durum geçerli. Şu anda her iki senaryo da kısa vadede pek olası görünmüyor.
Gıda ithal eden ülkeler, özellikle de gelişmekte olan ülkeler, bu arz şoklarından en çok endişe duyanlar olacak. Uluslararası Kurtarma Komitesi’ne göre, Karadeniz girişiminin çökmesi, bölgede 50 milyona yakın insanın gıda kıtlığıyla karşı karşıya olduğu bir dönemde, Doğu Afrika’nın neredeyse yüzde 80’i Ukrayna ve Rusya’dan gelen tahıl ithalatını riske atıyor.
Hindistan’ın ihracat yasağı, 2022’de Hindistan’ın pirinç ihracatının %60’ından fazlasını Afrika’nın oluşturduğu göz önüne alındığında, bu endişeleri daha da artırıyor. Ve Afrika ülkeleri öncelikle, yeni kısıtlamalardan en çok etkilenecek olan Basmati olmayan pirinç ithal ediyor.
Risk altında olan yalnızca gıda güvenliği değil. Çoğu zaman artan gıda ve enerji fiyatları, yapısal yetersizlikler ve değer kaybeden para birimleriyle birleşerek, geçen yıl Mısır ve Sri Lanka’da olduğu gibi, ulusların ekonomik ve politik acılarını artırıyor. Mısır yardım için uluslararası kuruluşlara başvurmak zorundayken, Sri Lanka’nın borcunu ödemede temerrüde düşmekten başka seçeneği yoktu.
İklimi unutma
Ne yazık ki gıda güvenliği üzerinde baskı yaratan tek faktör siyasi zorluklar değil. Değişen iklim düzenleri, ülkeler genelinde tarımsal üretim ve verimler açısından büyük riskler oluşturmaktadır. Dünyanın her yerinde ve daha da yoksul ülkelerde çiftçiler hava durumuna bağımlıdır. Seller, mevsimsel olmayan yağmurlar, kuraklıklar, fırtınalar ve aşırı sıcaklıklar gibi aşırı olayların sayısının ve şiddetinin artmasıyla birlikte, gıda arzı şoklarının da artması muhtemeldir. Belki de iklim konusunda anlaşılması zor küresel koordinasyonun başlayabileceği yer burasıdır. Sonuçta 21. yüzyılda ailelerin sofraya yemek koyma konusunda endişelenmelerine gerek yok.
